როგორ ვადგენთ "აბოს წამების" დაწერის თარიღს?

"აბოს წამებას" წინ უძღვის იოვანე საბანისძისა და სამოელ კათალიკოსის მიმოწერა. კათალიკოსი სთხოვს ავტორს, აღწეროს მათი თანამედროვე  არაბი ჭაბუკის, აბოს, მარტვილობა.   

     ამ მიმოწერიდან რამდენიმე საკითხი ირკვევა: ავტორის ვინაობა, ნაწარმოების შექმნის მიზეზი და ნაწარმოების დაწერის დრო.

1. აბო აწამეს 786 წლის 6 იანვარს.

2. სამოელი ქართლის კათალიკოსი იყო 790 წლამდე.

3. ე.ი. ნაწარმოები დაწერილია 786–790 წლებში. 

   

როგორ ვადგენთ "გრიგოლ ხანძთელის ცხოვრების" დაწერის თარიღს?

  "გრიგოლ ხანძთელის ცხოვრების" დაწერის დრო ზუსტად არის დადგენილი თავად ამ  ნაწარმოებში დაცული ცნობების საფუძველზე.

   1.  თხზულებაში ნათქვამია, რომ გრიგოლი გარდაცვლილა წელთაღრიცხვის ქრონიკონული სათვალავის 81–ე წელს.

2. ქრონიკონის სისტემა 532 წლიან ციკლს მოიცავდა. გამოთვლილია, რომ 780 წელს დამთავრდა 12 ასეთი მოქცევა.

3. ე.ი. გრიგოლი გარდაიცვალა მე–13 მოქცევის 81–ე წელს. 780+81= 861 წელს

4. "ჟამი იყო სთულისაი" ე.ი. ოქტომბერი.


5. 861 წლის ოქტომბრის თვეში 102 წლის გრიგოლი გარდაიცვალა. 

6. ნაწარმოები კი დაწერილია გრიგოლის გარდაცვალებიდან 90 წლის შემდეგ, ე.ი. 861+90=951 წელს

ქალივით თუ ქალისავით? შურდულივით თუ შურდულისავით?

მოსწავლეთა ნაშრომებში ხშირად შეგხვდებათ ასეთი შეცდომა : "ტარიელი ქალისავით ტიროდა", "ბიჭი შურდულისავით გაქანდა".
"ქალისავით" და "შურდულისავით" შეცდომაა. იმისათვის, რომ მოსწავლემ მსგავსი შეცდომა აღარ დაუშვას, უნდა გავახსენოთ თანდებულიანი ბრუნვები და კერძოდ, რომელი თანდებული რომელი ბრუნვის ფორმასთან გამოიეყენება.

 
       –ვით თანდებული ორ ბრუნვას დაერთვის – სახელობითსა და მიცემითს.
სახელობითში მისი გამოყენება შეზღუდულია: მხოლოდ ფუძეთანხმოვნიან სახელებს დაერთვის : კაც–ი–ვით, ქალ–ი–ვით, ლომ–ი–ვით....
   ფუძეთანხმოვნიან სახელებს იშვიათად მიცემითი ბრუნვის თანდებულიანი ფორმაც მოეპოვებათ:


სახელობითი                                მიცემითი 
კაც–ი–ვით             //                    კაც–სა–ვით
ქალ–ი–ვით           //                    ქალ–სა–ვით
ლომ–ი–ვით         //                     ლომ–სა–ვით

ფუძეხმოვნიანი სახელები კი –ვით  თანდებულს მხოლოდ მიცემითის ფორმაზე დაირთავს: ცა–სა–ვით, წყარო–სა–ვით, ბუ–სა–ვით....

   –ვიტ თანდებულთან სახელობითი და მიცემითი ბრუნვების თანაარსებობამ განაპირობა მცდარი ფრომის გაჩენა მათი შერწყმის გზით
შეცდომაა : შურდულისავით, ქალისავით...
უნდა იყოს : შურდულივით, ქალივით
                   ან შურდულსავით, ქალსავით ...

მართლწერის საკითხები ნაცვალსახელებთან დაკავშირებით

                         (II ნაწილი)
    1. ვინ? კითხვითი ნაცვალსახელი, თუნდაც ის მრავალს გამოხატავდეს, ზმნა მხოლობითის ფორმით შეეწყობა: ვინ მოვიდა? (და არა ვინ მოვიდნენ?)
    2. ასევე დაუშვებელია კითხვითი ვინ? და რა? ნაცვალსახელების მრავლობითის    -ებ სუფიქსით წარმოება. თუ გვსურს გამოვხატოთ სიმრავლე, ამისათვის ენას სხვა ხერხისათვის მიუგნია და ეს ხერხია იმავე ნაცვალსახელთა გამეორება.             ვინ და ვინ მოვიდნენ?   რა და რა საგნებს სწავლობთ?                          (და არა ვინები მოვიდნენ? რაებს სწავლობთ?)
    3. ვიღაცა და რაღაცა განუსაზღვრელობითი ნაცვალსახელები მრავლობითში უნდა იყოს შემდეგი ფორმით: ვიღაც-ებ-ი, რაღაც-ებ-ი.                            (და არა ვიღაცეები და რაღაცეები).
    4. ურთიერთ ნაცვასახელით ნაწარმოები სიტყვები იწერება ერთად. მაგალითად,

მართლწერის საკითხები ნაცვალსახელთან დაკავშირებით

( I  ნაწილი)

  დავიმახსოვროთ:
 1.  არსებითი სახელი მხოლობით რიცხვში უნდა გამოვიყენოთ შემდეგ ნაცვალსახელებთან:
• ამდენი, იმდენი ნაცვალსახელთან : ამდენი საქმე, იმდენი წიგნი...
• ყველა, ყოველი ნაცვალსახელთან: ყველა ბავშვი, ყოველი კაცი...
• ზოგი, ზოგიერთი ნაცვალსახელთან: ზოგი მეგობარი, ზოგიერთი კაცი...
• რამდენიმე, რომელიმე ნაცვალსახელთან: რამდენიმე სტუდენტი, რომელიმე მეზობელი...
  2. თავისი და მისი ორივე III პირის კუთვნილებას გამოხატავს, მაგრამ აბსოლუტურად ერთმანეთის ტოლი არ არიან.
   თავისი მაშინ იხმარება, როცა საგანი მოქმედ პირს ეკუთვნის (გოჩამ სკოლაში მიიყვანა თავისი შვილი. - ე.ი. გოჩა შვილის მამაა და შვილი სკოლაში წაუყვანია).  
   მისი გამოყენებულია მაშინ, როცა საგანი მოქმედს არ ეკუთვნის (გოჩამ სკოლაში

რამოდენიმე თუ რამდენიმე?

  ყველაზე ხშირად შეცდომას იწვევს ხმოვნის ზედმეტი ხმარება. ამასთან დაკავშირებით განვიხილავთ ორი ტიპის შეცდომას:
  1. მასწავლებელს ძალიან ხშირად შეუსწორებია, ალბათ, თქვენს რვეულში სიტყვა რამოდენიმე. შესწორების მიზეზი ერთია, ამ სიტყვაში ო ხმოვანი ზედმეტია. უნდა ეწეროს რამდენიმე. არადა, ამ ორი ფორმიდან მოსწავლეები რატომღაც ამჯობინებენ შეცდომიან ფორმას, მაღალფარდოვნად მიაჩნიათ და იმიტომ. ჰგონიათ, ამ სიტყვას ო ხმოვნით თუ გამოიყენებენ უფრო ლამაზი თზხულება ან საუბარი გამოუვათ. :)
     რამდენიმე სიტყვა ასე წარმოიშვა: რამდენი გაჩნდა ძველი ფორმის რაოდენის ნაცვლად. რაოდენი > რავდენი > რამდენი. შემდეგ დაერთო მე- ნაწილაკი და მივიღეთ რამდენი-მე.
   ე.ი. სიტყვა რამდენში მ თვითონ არის ო ხმოვნისაგან მიღებული, ამიტომ ახალი ო-ს დართვა შეცდომაა.

ორი წლის უკან თუ ორი წლის წინ?

    მომხდარი ამბისა თუ ვითარების გადმოსაცემად ზოგიერთი ამბობს :" ეს ამბავი ორი დღის უკან მოხდაო", ხოლო სხვანი კი ამბობენ - "ორი  დღის წინ მოხდაო". რომელია ამ ფორმებიდან სწორი? 
    სწორი გამოთქმაა  "ორი დღის წინ მოხდა." საინტერესო კი ის არის, რომ ერთი და იმავე მოვლენის  აღსანიშნად მნიშვნელობით საპირისპირო და განსხვავებული სიტყვები (წინ და უკან) გამოიყენება და თან ისე, რომ  უმართებულო ფორმამ(ორი დღის უკან), თითქმის განდევნა ტრადიციულად სწორი ფორმა (ორი დღის წინ).
   ეს შეცდომა რომ აღარ დავუშვათ, ამისათვის საჭიროა, გავიაზროთ წინ და უკან სიტყვების მნიშვნელობა.
  წინ გამოიყენება მომხდარი, წინა ვითარების გადმოსაცემად. ეს სიტყვა ძალიან ბევრ სიტყვაშია შემორჩენილი_ გუშინწინ, შარშანწინ, უწინდელი, წინათ, უწინ... და ყველგან ადრინდელ , წინა ვითარებას აღნიშნავს.
  უკან გამოხატავს რაღაცის შემდგომ, მომდევნო, გვიანდელ ვითარებას.
      უკეთ რომ გავიაზროთ , რა განსხვავებაა ამ ორ სიტყვას შორის, დავაკვირდეთ გამოთქმებს : ამას წინათ და მას უკან.  პირველი გამოთქმა (ამას წინათ) ადრინდელ ვითარებას გამოხატავს, ხოლო მეორე (მას უკან) რაღაც მოვლენის შემდეგ მომხდარ ამბავზე მიგვანიშნებს. მას უკან = მას შემდეგ.
    დავიმახსოვროთ, რომ წარსულში მომხდარი ამბის გადმოსაცემად უნდა ვიხმაროთ:
მრავალი საუკუნის წინ // წინათ
ოთხი წლის წინ // წინათ
ერთი თვის წინ // წინათ
ორი კვირის წინ // წინათ
რამდენიმე დღის წინ
ნახევარი საათის წინ,   ხუთი წუთის წინ....
  გავითვალისწინოთ, რაც უფრო მცირეა დროის მონაკვეთი (დღე, საათი, წუთი, წამი) სასურველია, ვიხმაროთ წინ (და არა წინათ). წინათ უფრო ხანგრძლივ პერიოდს (საუკუნე წელი, კვირა)  შეეფერება.

მამაო ზურაბ თუ მამა ზურაბ?

   დღეს საკმაოდ ხშირად გვესმის და ვკითხულობთ : "მამაო ამბობს", " მამაომ თქვა", " მამაოს უთქვამს", "მამაო არჩილი მოვიდა", "მამაო ზურაბმა დაგვლოცა" და ა.შ. ეს იგივეა , რომ გვეთქვა: ბატონო არჩილი მოვიდა, ბატონო ზურაბმა თქვა... ეს ფორმები არასწორია.
  ! სწორია : მამა არჩილი, მამა ზურაბი,  მამა არჩილმა დაგვლოცა, მამა ზურაბმა თქვა და ა.შ.

  ნათესაური ურთიერთობის აღმნიშვნელი სიტყვა მამა რელიგიური მნიშვნელობით ხმარებისას აღნიშნავს როგორც ღმერთს (მამა ღმერთი, მამაზეციერი), ისე მის ამქვეყნიურ განმასახიერებელს _სასულიერო პირს.
   ჩამოთვლილ გამოთქმებში მამა წინამავალი სიტყვაა, იგი ხმოვანზე დამთავრებული არსებითი სახელია, ამიტომ საკუთარ სახელთან შეხამებისას უცვლელია.

იგივე კაცმა თუ იმავე კაცმა?

      დავაკვირდეთ ამ ორ წინადადებას : "იგივე კაცმა მოგვიტანა ამანათი." და "იმავე კაცმა მოგვიტანა ამანათი". თქვენი აზრით რომელია სწორი?
   ძალიან ხშირად ამბობენ და გვესმის :"იგივე მოთხრობას გვასწავლიან, რაც ვისწავლეთ შარშან", "ერთი და იგივეს გიმეორებ და არ გესმის" და ა.შ. ეს არასწორია!!!
   სწორი ფორმების დასადგენად საჭიროა, თვალი გადავავლოთ, როგორ იბრუნება იგი ნაცვალსახელი.
  იგი ნაცვალსახელი, სახელობითის გარდა, ყველა დანარჩენ ბრუნვაში იცვლის ფუძეს და წარმოდგენილია მა_ ფუძის სახით. ვამბობთ,  იგი მოვიდა, მაგრამ სხვა ბრუნვებში არის _   მან (თქვა), მას (მოეწონა), მისით (აღვფრთოვანდით) და ა.შ.
   იგივე სიტყვა ნაწარმოებია იგი ნაცვალსახელისაგან და -ვე ნაწილაკისაგან. ბრუნებისას იგივე ნაცვალსახელიც  მა- ფუძეს ინაცვლებს.
   იგივე სიტყვა შედის გამოთქმაში ერთი და იგივე, რომელიც სამი სიტყვისაგან შედგება

ეხლა თუ ახლა?

   ალბათ, ძალიან ხშირად გაგვიგია და გვითქვამს: "ეხლა ვამზადებ დავალებას", "ესეთი კარგი ფილმი არასდროს მიონახავს", "იქეთ გაიხედე, ანა მოდის" და ა.შ. ვამბობთ ამას და არც კი ვიცით, რომ შეცდომას ვუშვებთ. სწორია: "ახლა ვამზადებ დავალებას", "ასეთი კარგი ფილმი არასდროს მინახავს", "იქით გაიხედე, ანა მოდის".
     არადა, თუკი ეხლა ფორმას ხშირად ვხმარობთ, ასევე შეცდომით ვიტყვით ფორმებს : ეხლავე, ეხლახან, ეხლანდელი... ეს ფორმებიც ასევე არასწორი ფორმებია.
    დავიმახსოვროთ, სწორია: ახლა, ახლავე, ახლახანს, ახლანდელი...
  სწორი ფორმების შერჩევა გაგვიადვილდება, თუ გავიხსენებთ ამ სიტყვების მონაწილეობით შედგენილ რთულ სიტყვებს, რომელთაც ერთადერთი ფორმე აქვთ. ასეთია: ხელახალი, ხელახლა.
    სწორი ფორმებია: ასე, ასევე, ასე შემდეგ, ასეთი, ასეთნაირი, ასეთნაირად....
  ამა თუ იმ ადგილის მისათითებლად, როცა პირველ პირთან (ჩემთან, ჩვენთან) სიახლოვეს ვგულისხმობთ, ვიყენებთ აქ, აქეთკენ, აქედან ზმნისართებს; ხოლო მესამე პირთან (მასთან, მათთან) სიახლოვის საჩვენებლად იქ, იქით, იქიდან, იქითკენ ზმნისართები გამოიყენება.  ამ ფორმების ხმარებისას დიდი სიჭრელე შეინიშნება, ამბობენ აქით, აქიდან, აქითკენ, რაც შეცდომააა, ასევე ხმარობენ იქეთ, იქედან, იქეთკენ, რაც ასევე შეცდომაა.
    ამდენი ფორმიდან სწორის შესარჩევად , უნდა დავიმახსოვროთ წესი: თუ ზმნისართი იწყება ი ხმოვნით, მომდევნო ხმოვანიც ი იქნება.
 მაგალითად, იქით (და არა იქეთ), იქიდან (და არა იქედან), იქითკენ (და არა იქეთკენ).
    თუ ზმნისართი იწყება ა ხმოვნით, მაშინ მომდევნო ხმოვნად გვექნება ე ხმოვანი.
მაგალითად,  აქეთ (და არა აქით), აქედან (და არა აქიდან), აქეთკენ (და არა აქითკენ).
    სწორი ფორმებია: აქეთ, აქედან, აქეთკენ, იქით, იქიდან, იქითკენ...

2010 წელში თუ 2010 წელს?

     საუბრისას ძალიან ხშირად გვიწევს დროის დაკონკრეტების მიზნით რიცხვის, თვისა თუ წლის დასახელება. ამისათვის ორი გზა არსებობს:
   1. ვასახელებთ თარიღს სრულად, ანუ ვამბობთ თვესაც და რიცხვსაც, ან წელსაც და რიცხვსაც, ან წელს, რიცხვს და დღეს ერთდროულად . მაგალითად, "ექსკურსიაზე მივდივართ 5 აპრილს", "დიდგორის ბრძოლა მოხდა 1121 წელს", "მე დავიბადე 1981 წელს, 13 ნოემბერს, პარასკევს".
   2. არის შემთხვევები, როცა ცნობილია მოქმედების დრო და დაზუსტების მიზნით ვამბობთ მხოლოდ რიცხვს, მაშინ გვაქვს ხოლმე ასეთი ფორმები: "ექსკურსიაზე მივდივართ 5-ში", "ტრაგიკული ამბავი მოხდა 37-ში", "მე დავიბადე 13-ში".
   თუ დავაკვირდებით პირველ პუნქტში ჩამოთვლილ თარიღებს, აღმოვაჩენთ, რომ თარიღის გადმოსაცემად გამოყენებულია მიცემითი ბრუნვა: წელ-ს, აპრილ-ს, ნოემბერ-ს, პარასკევ-ს.
   ხოლო მეორე შემთხვევაში გამოყენებულია -ში თანდებული(მიცემითი ბრუნვის ნიშანი წარმოდგენილი არ არის): 5-ში, 13-ში, 37-ში. ასეთ დროს იგულისხმება, რომ რომელ თვეზეა საუბარი ცნობილია და მხოლოდ რიცხვის დასახელებაა საჭირო. ან ყველამ იცის , რომელ წელზეა საუბარი და მხოლოდ ბოლო ორ ციფრს ვასახელებთ ("ტრაგიკული ამბავი მოხდა 37-ში").
     გავრცელებული შეცდომა დაკავშირებულია შემოკლებულ გამოთქმასთან, რომელიც

მე უარვყოფ თუ მე ვუარყოფ? მე ავადმყოფობ თუ ვავადმყოფობ?

       S₁ პირის ნიშანი (ვ– პრეფიქსი) გაუგებრობას იწვევს ზოგიერთი რთული ზმნის შემთხვევაში. რთული ზმნა ორი ნაწილისგან შედგება – ზმნური ფუძისა და მეშველი ზმნისგან. 

შენ  უარყოფ                    შენ ნათელყოფ                შენ უკუაგდებ

                      მე?                                  მე?                            მე?

ის  უარყოფს                    ის ნათელყოფს               ის უკუაგდებს

   S₂ და S₃ პირების შემთხვევაში ნათელი სურათია: პირველ შემთხვევაში ნიშანი არ აქვს (შენ უარყოფ), მეორე შემთხვევაში კი სუფიქსი –ს დაერთვის ზმნას ბოლოში (ის უარყოფს).

    S₁ პირის  შემთხვევაში კი ორი პარალელური ფორმა (მე უარვყოფ და მე ვუარყოფ) გხვდება და ამათგან ერთია სწორი. 

   დავიმახსოვროთ 1. თუ ზმნის მეორე ნაწილი არის ყოფა ზმნა და                                                       ის პირიანი ფორმითაა წარმოდგენილი (და არა მიმღეობით), მაშინ პირის ნიშნებს ვურთავთ ყოფა ზმნას და არა ზმნის პირველ ნაწილს.

სწორია: მე  ნათელვყოფ


                                            მე  უარვყოფ

დავიმახსოვროთ 2. თუ რთული ზმნის მეორე კომპონენტი რომელიმე სხვა პირიანი ზმნაა, მაშინ პირის ნიშანი დაერთვის ზმნის მეორე ნაწილს და არა პირველს.

სწორია: მე  უკუვაგდებ

დავიმახსოვროთ 3. თუ ზმნას მეორე კომპონენტად აქვს მიმღეობა ან სახელი (და არა ზმნის პირიანი ფორმა), მაშინ პირის ნიშნანს ვურთავთ თავში. 

სწორია:    მე  ვავადმყოფობ

               მე  ვენამახვილობ

               მე  ვქედმაღლობ

დავიმახსოვროთ 4. თუ რთული ზმნის მეორე ნაწილია ვარ ზმნა, პირის ნიშანი თავშიც დაერთვის.   

სწორია: მე  მივრბივარ

მე უთხარი თუ მე ვუთხარი? მე ვარჯიშობ თუ მე ვვარჯიშობ?

    S₁ პირის პრეფიქსი ვ– ხშირად გამოტოვებულია და ვხვდებით უმართებულო ფორმებს: მე უთხარი, მე ოცნებობ და ა.შ.  ამ ტიპის შეცდომებს განაპირობებს ბაგისმიერი უ და ო ხმოვნები, რომლებიც ზმნების დასაწყისშია. ასეთ შემთხვევაში წარმოთქმისას ვ– პრეფიქსი არ ისმის და ამდენად, აღარც წერენ.

      ეს უხეშ შეცდომად ითვლება, რადგან ვ– პრეფისის გამოტოვების გამო I და II პირის ფორმები ერთმანეთს ემთხვევა. 

მე 

                                         უთხარი     (?)

შენ  

დავიმახსოვროთ, აუცილებლად უნდა დავწეროთ  S₁ პირის ნიშანი–  ვ– .

მე

ვურჩევ

ვურჩობ

ვუთხარი

ვუვსებ

ვუყურებ

ვოცნებობ

ვუხმობ

1.გამონაკლისია ზმნები მოვალ და მოვედი. ამ ზმნებში პირის ნიშანი ვ– დაკარგულია და არ იწერება. ეს დარღვევად არ ითვლება, ამ ზმნების I  და II  პირის ფორმები არ ემთხვევა ერთმანეთს

მე მოვედი – შენ მოხვედი.             

  2. ზოგიერთ მოსწავლეს, რომელსაც ძალიან ეშინია, რომ შეცდომა არ გაეპაროს, მეორე უკიდურესობა 

ემართება ხოლმე და წერს ფორმებს ვვოცნებობ, ვვურჩობ. ამასთან დაკავშირებით უნდა აღინიშნოს, რომ 

უხეშ შეცდომად ითვლება როგორც პირის ნიშნის გამოტოვება, ასევე პირის ნიშნის მოჭარბებულად 

გამოყენება.   

თუ ზმნა პირველი პირისაა (ანუ სუბიექტად შეეწყობა მე, ჩვენ ნაცვალსახელები) მას ყველა შემთხვევაში უნდა ჰქონდეს პირის ნიშანი ვ–, გარდა ორი გამონაკლისისა (მოვედი, მოვალ). 

   


     

სასერტიფიკაციო გამოცდის გრამატიკული ნაწილი

 ქართული ენისა და ლიტერატურის სასერტიფიკაციო ტესტებში გრამატიკული ნაწილიც რომ არის წარმოდგენილი, არ უნდა დაგვავიწყდეს.  ბოლო ერთი კვირა სულ ლიტერატურას ჩავკირკიტებ, კარგია, რომ გამახსენდა. :)     
     გრამატიკული ნაწილის მომზადებაში დაგეხმარებათ ჩემი ბლოგის რუბრიკები : რომელია სწორი? და უფრო მეტი გრამატიკა. (იხ. სარჩევში). 
  ეს სტატიები თავის დროზე ჩემი მოსწავლეებისთვის გავამზადე და ისიც არის მითითებული, რა უნდა იცოდნენ , რომ ესა თუ ის შეცდომა არ დაუშვან. ფორმულირება ზუსტად ისეთია, როგორიც გამოცდაზე მოითხოვება. გადახედეთ, შეიძლება გამოგადგეთ კიდეც. 

დ.გურამიშვილი – „დავითიანი“

   „დავითიანს“ საინტერესო კომპოზიციური აგებულება აქვს. ავტობიოგრაფიულობა კი მისი ერთ–ერთი ძირეული თავისებურებაა. დ.გურამიშვილის ცხოვრებისეული ფაქტები იგავურ–სიმბოლურ გააზრებაში იკარგება.

    ნებისმიერი ადამიანი შეგვიძლია წარმოვადგინოთ სამი სახით (სამსახოვანია)

1. კერძო პირია (სახელი და გვარი აქვს, მისთვის დამახასიათებელი გარეგნობა და მდგომარეობა  და .აშ.) გააჩნია.

1.    კონკრეტული ერის წარმომადგენელია (ეროვნული ნიშნით ხასიათდება, რომელიმე ნაციის წარმომადგენელია, ერისკაცია)
2.      ადამიანია (ზოგადად ადამიანთა რასას განეკუთვნება, იმას გრძნობს და განიცდის, რასაც ზოგადად ადამიანები).

დ.გურამიშვილიც საკუთარ თავს სამი სახით წარმოგვიდგენს:

•        I.            დ.გურამიშვილი, როგორც კერძო პირი, ჩანს „დავითიანის“ იმ თავებში, რომელიც მის თავგადასავალს მოგვითხრობს;
•     II.            დ.გურამიშვილი, როგორც ერისკაცი, ჩანს „ქართლის ჭირის“ ამსახველ სტროფებში;
•  III.            დ.გურამიშვილი, როგორც ზოგადად ადამიანი, ადამიანური სატკივარით და განცდით, წარმოჩნდება რელიგიურ ჰიმნებში და ბიბლიურ სიუჟეტებში, რომლებიც ჩართულია „დავითიანში“.

  „დავითიანის“ კომპოზიციური თავისებურების შესახებ არაერთხელ აღუნიშნავთ.

ტროპი

          ტროპი (ბერძნ. tropos) - გადატანითი მნიშვნელობით ხმარებული ყველა სიტყვა, წინადადება.
    ტროპის ბუნება არაპირდაპირი მნიშვნელობით გამოყენების ხასიათით ისაზღვრება. სიტყვის გადატანითი მნიშვნელობით ხმარება სიტყვას ხდის პოეტურს, მეტყველებას ექსპრესიულს და აზრს მრავალფეროვანს.
  ტროპის სახეებია: შედარება, მეტაფორა, გაპიროვნება, ეპითეტი, ჰიპერბოლა, სიმბოლო, ირონია, ალეგორია, პერიფრაზი, სინეკდოქე, მეტონომია, ლიტოტესი.
  ტროპის ყველა სახე თავდაპირველად გამოიყენებოდა ლექსიკის შესავსებად, მაგრამ შემდეგ იქცა მხატვრული ნაწარმოების სამკაულად.

"შუშანიკის წამების" დაწერის თარიღის გამოთვლა

• ნაწარმოებში ვკითხულობთ, რომ ვარსქენი ირანში წავიდა პეროზის მეფობის მერვე წელს.
• პეროზი გამეფდა 459 წელს.
• ვარსქენი თუ მისი მეფობის მერვე წელს წასულა ირანში, ე,ი, 459+8= 467 წელს წასულა. 
• ვარსქენი ქართლში დაბრუნდებოდა 468 წელს;
• პირველად შუშანიკი აწამა 469 წლის 8 იანვარს.
• მეშვიდე წელს დასნეულებული დედოფალი გარდაიცვალა, ე.ი. 469+6= 475 წელს. 
• 475 წლის 17 ოქტომბერს ("სთულის" თვეს) შუშანიკი გარდაიცვალა;
• ვახტანგ გორგასალმა ვარსქენი სიკვდილით დასაჯა 482 წელს. 
• თხზულება დაწერილია შუშანიკის გარდაცვალების შემდეგ და ვარსქენის დასჯამდე  – 475–482 წლებში . 

პროლოგის რამდენიმე სტროფის განმარტებისთვის

"რომელმან შექმნა სამყარო ძალითა მით ძლიერითა,
ზეგარდმო არსნი სულითა ყვნა ზეცით მონაბერითა,
ჩვენ, კაცთა, მოგვცა ქვეყანა, გვაქვს უთვალავი ფერითა,
მისგან არს ყოვლი ხელმწიფე სახითა მის მიერითა."

1. "რომელმან" აქ ჩვენებითი ნაცვალსახელია, რომელიც პირდაპირ აღნიშნავს ღმერთს – მან შექმნა სამყარო.
2. "სამყარო" ამ კონტექსტში არ ნიშნავს ქვეყანას და წუთისოფელს. ღვთაების მიერ ქვეყნის შექმნა გააზრებულია, როგორც ერთისგან სიმრავლის წარმოქმნა,
"სამყაროში", შუალედურ, ზემიღმურ შრეში, თავმოყრილია ყველა საგნის თუ მოვლენის წინასახე, იდეა.
მაგალითად, "სამყაროში" არსებობს ადამიანის იდეა, წინასახე, ხოლო ამქვეყნად არსებობს ამ იდეის განხორციელებული ფორმა, უამრავი ადამიანი ჩვენი სახით. და ასე იქ ყველაფრის იდეა და წინასახეა, რასაც ამ ქვეყნად სიმრავლის სახით ვხვდებით. "სამყაროდან" ეს იდეები მოიფინება დედამიწაზე, "ჩვენ კაცთა მოგვცა ქვეყანა, გვაქვს უთვალავი ფერითა". ეს "უთვალავი ფერი" სიმრავლეს გულისხმობს.
3. "მისგან არს ყოვლი ხელმწიფე" – ამქვეყნიური მეფობა ღვთიურ ზეუფლობას განასახიერებს. (მსგავსი აზრია გატარებული "გრიგოლ ხანძთელის ცხოვრებაშიც", სადაც გრიგოლი აშოტ კურაპალატის საგვარეულოს დავით წინასწარმეტყველს უკავშირებს).

შოთა რუსთაველი – "ვეფხისტყაოსანი" (პროლოგი)

    „ვეფხისტყაოსნის“ პროლოგი ძალიან მნიშვნელოვანი ნაწილია პოემის გასაგებად. ანტიკურ ეპოქაშიც და შუასაუკუნეებშიც ლიტერატურულ ნაწარმოებს  საკმაოდ ხშირად წაუმძღვარებდნენ შესავალს (პროლოგს), სადაც ასახელებდნენ ღვთაებას, მეფეებს, მთავრებს ან უბრალოდ, დამკვეთებს, გამოთქვამდნენ ხოლმე ფილოსოფიურ ან თეორიულ–ლიტერატურულ შეხედულებებს და ა.შ. „ვეფხისტყაოსნის“ ძირითად ტექსტსაც უძღვის პროლოგი, სადაც ჩამოთვლილი პუნქტებია განხილული.

      პროლოგი სტრუქტურულად რამდენიმე ნაწილად შეგვიძლია, დავყოთ.

    I ნაწილში ნახსენებია ღმერთი, მეფე, მთავარი გმირი, პოემის ავტორი, პოემის ფაბულა. ამის შემდეგ, II ნაწილში, კი ავტორი საუბრობს ფილოსოფიურ, თეორიულ, ლიტერატურულ საკითხებზე. კერძოდ, ადამიანის ორ უმთავრეს უნარზე: შემოქმედებით უნარზე (შაირობაზე) და სიყვარულის უნარზე (მიჯნურობაზე).  

თავისებურება 1.  პროლოგში რუსთაველი ჩამოთვლის შაირობისა და მიჯნურობის სახეებს, თითოეულის მახასიათებელ და ამოსაცნობ ნიშან–თვისებებსაც  წარმოგვიდგენს,

არეოპაგიტიკა

     "ვეფხისტყაოსნის" სწავლებისას  (განსაკუთრებით, პროლოგის შესწავლისას) მასწავლებელი გვერდს ვერ აუვლის ფსევდო დიონისე არეოპაგელის და მისი შემოქმედების ხსენებას.
 ვინ იყო დიონისე არეოპაგელი? ვის გულისხმობენ, როცა ასახელებენ ფსევდო დიონისე არეოპაგელს? რა არის არეოპაგიტიკა? რა გავლენა აქვს ყოველივე ამას "ვეფხისტყაოსანზე"? რატომ უნდა ვიცოდეთ ეს ყველაფერი, როცა ვასწავლით "ვეფხისტყაოსანს"? 

 ნაწილი I. 
      არეოპაგიტიკა ბერძნულ ენაზე დაწერილ თხზულებათა კორპუსია, რომელიც შედგება 4 ტრაქტატისა და 10 ეპისტოლესგან. არეოპაგიტიკა პროკლეს ფილოსოფიის ქრისტიანული გადამუშავებაა. ამგვარი ფორმით ნეოპლატონიზმს გზა გაეხსნა შუა საუკუნეების ქრისტიანულ სამყაროში და დიდი გავლენაც იქონია ქრისტიანულ  აზროვნებაზე.
     არეოპაგიტიკა დაიწერა V საუკუნის  II ნახევარში. ცნობილი გახდა  VI საუკუნის დასაწყისში, მაგრამ უცნობმა ავტორმა I საუკუნის მოღვაწეს – დიონისე არეოპაგელს– მიაწერა. დიონისე არეოპაგელი I საუკუნის მოღვაწე და ათენის არეოპაგის (ხელისუფლების ორგანო ძველ ათენში) წევრი იყო, ქრისტიანობის მიღების შემდეგ ათენის ეპისკოპისი გამხდარა. სახელი გაითქვა მას შემდეგ, რაც V საუკუნის  II ნახევარში არეოპაგიტული კორპუსის ავტორობა მიაწერეს.

პეტრე იბერი

 
       ნამდვილი ავტორის ვინაობის დასადგენად მეცნიერებმა მრავალი ჰიპოთეზა წამოაყენეს. ნუცუბიძე–ჰონიგმანის კონცეფციის მიხედვით, ეს კორპუსი ეკუთვნის ქართველ მოაზროვნეს – პეტრე იბერს.
   პეტრე იბერი (411–491 წ.წ.) ქართველი თეოლოგი და ფილოსოფოსი, ქრისტიანული ნეოპლატონიზმის ფუძემდებელია. პეტრე იბერი იყო იბერიის მეფის, ბუზმარის, შვილი, ბაკურ დიდის შვილიშვილი. პეტრე იბერს  ერისკაცობაში ერქვა მურვანი (სირიულად – ნაბარნუგი). მის აღსაზრდელად კოლხეთიდან მოუწვევიათ ცნობილი ქართველი ფილოსოფოსი მიტრიდატე ლაზი.
   423 წელს ბიზანტიის კეისრის, თეოდოსიუს II–ის, მოთხოვნით მურვანი ამალითურთ კონსტანტინოპოლს წარგზავნეს მძევლად. მურვანს ბავშვობიდანვე დიდი ნიჭი გამოუვლენია და კარგი განათლებაც მიუღია. მოგვიანებით მურვანს აღარ აკმაყოფილებს სასახლე, იქ გავცელებული დიოფიზიტური იდეოლოგია და რამდენიმე ქართველთან ერთად გაიპარა პალესტინაში. იერუსალიმში მურვანი აღიკვეცა ბერად, ეწოდა პეტრე, 445 წელს აკურთხეს მღვდლად.
 
        არეოპაგიტიკა ითარგმნა სხვადასხვა ენაზე, მათ შორის ქართულადაც. ეფრემ მცირისეულმა თარგმანმა დიდი გავლენა იქონია ქართული ფილოსოფიური აზრის ჩამოყალიბებაზე, განსაკუთრებით კი – რუსთაველის ფილოსოფიური შეხედულებების ფორმულირებაზე.
 

კალკი

ერთი ენა გავლენას ახდენს მეორეზე არა მხოლოდ სიტყვების პირდაპირი სესხებით, არამედ  სტრუქტურული ცვლილებებითაც. ერთი  ენიდან მეორე ენაში გადადის მისთვის დამახასიათებელი კონსტრუქციები. მიმღები ენისთვის  ლექსიკური ცვლილებები შესამჩნევია და შემოსული სიტყვები ენისთვის "ზედმეტი სხეულია" , სტრუქტურული ცვლილებების შემთხვევაში კი ამგვარი კონსტრუქციები ძნელად შესამჩნევია.
  სწორედ ენათა სტრუქტურული ურთიერთგავლენის შედეგებს უწოდებენ კალკებს. კალკი ბოჭავს ენის ხასიათს, აღარიბებს ენის შინაგან ბუნებას და უკარგავს მას ხიბლს.

• გაყიდვაშია  – მართებულია: იყიდება;
• შეტევაშია    –  მართებულია: უტევს, შეუტია;
• მიმალვაშია –  მართებულია: იმალება, დამალულია;
• პირდაპირ კავშირშია –  მართებულია: კავშირი აქვს
• რა კავშირშია? –  მართებულია: რა კავშირი აქვს?
• საუბარი მშვიდ ტონში წარიმართა –  მართებულია: მშვიდი ტონით;
• მუქ ფერებში დახატა –  მართებულია: მუქი ფერებით დახატა
• თავდებში ჩაუდგა –  მართებულია: თავდებად დაუდგა;
• ლართან მიმართებაში დოლარი გაძვირდა –  მართებულია: ლართან მიმართებით;
• დეპუტატი სიტყვაში გამოვიდა –  მართებულია: სიტყვით გამოვიდა;
• მოსახლეობაზე დაკისრებული ვალდებულება –  მართებულია: მოსახლეობისთვის...
• თავი უნდა შეიკავონ თანამშრომლობაზე –  მართებულია: თანამშრომლობისგან;
• დახმარება აღმოუჩინა –  მართებულია: დაეხმარა;
• წესრიგში მოიყვანა –  მართებულია: მოაწესრიგა;
• სისრულეში მოიყვანა –  მართებულია: აღასრულა, შეასრულა;
• მოძრაობაში მოიყვანა –  მართებულია: აამოძრავა;
• შეცდომაში შეიყვანა –  მართებულია: შეაცდინა;
• ზრუნვას იჩენს –  მართებულია: ზრუნავს;
• გამოყენება აქვს – მართებულია: გამოიყენება.
• საქმე იმაშია, რომ –  მართებულია: საქმე ისაა, რომ..

მყარი გამონათქვამები

სტილისტურ შეცდომათა ერთ ჯგუფს ქმნის მყარ გამონათქვამთა აღრევა, შერევა. უნდა ვიცოდეთ და დავიმახსოვროთ შემდეგი წყვილები:

• ბოდიში მოუხადა – მადლობა გადაუხადა 

(შეცდომაა: მადლობა მოუხადა და პირიქით, ბოდიში გადაუხადა);

• ღვაწლი დასდო – წვლილი შეიტანა

(შეცდომაა: ღვაწლი შეიტანა)

• პასუხისმგებლობას იხსნის– ვალდებულებას იხდის

(შეცდომაა: ვალდებულება მოიხსნა, პასუხისმგებლობა მოიხადა);

• საქმე გვაქვს – ადგილი აქვს

(შეცდომაა: ადგილი გვაქვს)

• ღირსების გრძნობა – მუნდირის ღირსება

(შეცდომაა: ღირსების მუნდირი)

• არ ეპუება – ვერ ეგუება 

(შეცდომაა: ვერ ეპუება)

• მოუთმენლად – სულმოუთქმელად

(შეცდომაა: სულმოუთმენლად)

• ხელდასხმა – ხელის დასმა 

(შეცდომაა: ხელდასმით)

• მოთმინების ძაფი – ...ჯაჭვი

(შეცდომაა: მოთმინების ჯაჭვი);

• სულს ღაფავს – სულს ძლივს ითქვამს 

(შეცდომაა: სულს ძლივს ღაფავს);

• ძილი ნებისა – ღამე მშვიდობისა

(შეცდომაა: ღამე ნებისა)

• დანასისხლად გადაკიდება – მამასიხსხლად გაყიდვა

(შეცდომაა: დანასისხლად იყიდება)

მინიპოსტი ხანმეტობაზე

 ძველი ქართული ტექსტები სამგვარია: ხანმეტი, ჰაემეტი და სანნარევი.
ხანმეტობა.ხანმეტია ძეგლი, რომელშიც ხ– პრეფიქსი იხმარება რამდენიმე პოზიციაში:

1. სუბიექტური მეორე პირის ნიშნად; (ხჭამ)
2. ობიექტური მესამე პირის ნიშნად  (შეხუაბთ);
3. ზედსართავი სახელი უფროობითი ხარისხის ფორმებში (ხუდიდჱსი, ხუფროჲსი);
4. ი– და ე– პრეფიქსიანი ვნებითის ფორმებში. 

ხანმეტია შემდეგი ეპიგრაფიკული ძეგლები:

• ბოლნისის სამი წარწერა (V ს–ის მიწურული);
• უკანგორის ორი წარწერა (VI ს–ის დასაწყისი);
• მცხეთის ჯვრის დემეტრე ჳპატოსის წარწერა (VI ს–ის მიწურული).

ტერმინი "ხანმეტი" პირველად გვხვდება გიორგი მთაწმიდლის მიერ XI ს–ში თარგმნილი სახარების ანდერძში. (გიორგი მთაწმინდელი აღნიშნავს, რომ ყველაფერი ზედმიწევნით, სრულად თარგმნილია "ხანმეტიცა და საბაწმინდურიცა".)

ხანმეტი ტექსტები უმეტესად პალიმფსესტებია და V-VIII ს.ს. თარიღდება. ასეთი ტექსტებია ლექციონარში, რომელიც ერთადერთი ხელნაწერია, რომლის ტექსტმა ჩვენამდე გადაურეცხავად მოაღწია.

ჰაემეტობა. 

VII-VIII ს.ს.–ს ხელნაწერებში ჰაე რეალიზდება ყველა იმ პოზიციაში, სადაც ხანმეტობის დროს გვქონდა ხ–. ამიტომ ამგვარ ხელნაწერებს ჰაემეტს უწოდებენ, ხოლო მოვლენას ჰაემეტობას. 

პირველი ჰაემეტი ძეგლია წყისის წარწერა ("აღჰუმართე"), თარიღდება 616–619 წლებით. 

ასევე ჰაემეტია VIII ს.–ის II ნახევრის ჰაემეტი ლექციონარი.

სანნარევი.

IX ს–დან ჰ–დაიკარგა ხმოვნების წინა პოზზიციაში, 

დ,თ,ტ,ძც,წ თანხმოვნების წინ გაჩნდა ს–.

ჯ,ჩ,ჭ თანხმოვნების წინ კი – შ–.

მ. ჯავახიშვილი – „ჯაყოს ხიზნები“

მიხეილ და ქეთევან
 ჯავახიშვილები 

 თავისებურება 1. მ.ჯავახიშვილის „ჯაყოს ხიზნები“  ლიტერატურულად და რეალისტურად  გადმოგვცემს საქართველოს ისტორიის ერთ კონკრეტულ მონაკვეთს. მწერალი თავის შემოქმედებაში აღწერს, თუ რა ზარალი მოუტანა სოციალიზმმა ერს. 1924 წელს ქართველმა ერმა კიდევ ერთხელ გაიბრძოლა თავისუფლებისთვის და ეს ბრძოლაც სისხლში ჩაახშეს. „ჯაყოს  ხიზნები“ 1924 წელს დაიწერა. ამდენად, დიდია ისტორიული მოვლენების გავლენა მ.ჯავახიშვილის  რომანზე. ეს ნაწარმოები ერთგვარი გამოტირებაა, თვითდასჯაა იმის გამო, რომ გონიერმა ქართველმა  ვერაფერი მოახერხა, ვერაფერი გააწყო  და ერი მგელს შეატოვა ხელში.

პრობლემა. მოსწავლე ვერ მოახერხებს ნაწარმოების დაკავშირებას ისტორიულ მოვლენებთან. ტექსტის სწავლებისას  თუ ამ თავისებურებას არ გავითვალისწინებთ, მოსწავლე ვერ გაიაზრებს სრულყოფილად „ჯაყოს ხიზნების“ სათქმელს. შესაბამისად,  გადმოცემული ამბავი მისთვის ოდენ ერთი ოჯახის ისტორია  იქნება. არადა, თეიმურაზის სულიერი დაცემა–გაპარტახებით მწერალი გვიჩვენებს ერის სასიცოცხლო ენერგიის დაშრეტას ახალი რეჟიმის პირობებში.

თეიმურაზ ხევისთავის 10 მცნება

 როცა ფეხქვეშ მიწა გამოეცალა, როცა ახალი ცხოვრების რიტმს ვერ აჰყვა, როცა მის თვალწინ ბანჯგვლიანი დათვის პირგაპარსულ მაიმუნად გადაიქცა, როცა ყველაფერი დაკარგა, მაგრამ შელევით კი ვერ შეელია, თეიმურაზი ცხოვრების სახელმძღვანელო წიგნში თავის 10 მცნებას ინიშნავს. 

   ივანე ნახუცარს უმხელს თავის ნააზრევს. "გაკრეჭილი" ივანე ეთანხმება, კვერს უკრავს და თავს უქნევს, ან აქამდე როგორ ვერ მიხვდიო, გულში ფიქრობს. „პირქუშმა ბედმა ორივე ხელი ჩამომართვა და ხელები თავის კლანჭებში დაიტოვა“... ასეთი განცდა აქვს ტეიმურაზ ხევისთავს. თავში –  ყინული, გულში – შხამი, სულში – ხანძარი .... აი, რა შერჩა თეიმურაზს. ბოლოს გაიფიქრა, რომ ვინც თავის მტერს იბრალებს , ის თავს იღუპავს, გულჩვილნი და გულკეთილნი ახალ ქვეყანაში ვეღარ გასძლებენ და გადაწყვიტა, რომ ახალი კრედო შეემუშავებინა.

1. მგლებთან მგლობა და ცხვრებთან ცხვრობა;
2. ცხვარი ღმერთს მოსაწველად, გასაკრეჭად დ შესაჭმელად გაუჩენია.
3. ვინც ღილი მოგწყვიტოს, ის თავით–ფეხებამდე გაატიტვლე, ხოლო ვინც არაფერი დაგიშავა, ის გაატყავე.
4. ცხოვრების მდინარეში პირაღმა ცურვა გიჟების საქმეა. წყალს გაჰყევი, სამშვიდობოს გაგიყვანს.
5. ვისაც ერთი ტყავი აქვს, ორი გააძრე, ვისაც ორი აქვს, ხუთი ააგლიჯე, ვისაც არაფერი არა აქვს, ათი წააძრე.
6. მადლს ნურავის უზამ, თორემ მადლს არ გაპატიებს და სამაგიეროს შხამით გადაიხდის.
7. სიკეთეს ნუ დასთესავ, თორემ ლენცოფა ამოვა.

თეიმურაზმა ვერ შესძლო თავისივე შემქნილი მცნებების დაცვა. თუკი ასე იცხოვრებდა ადამიანობას დაკარგავდა და ჯაყოს დაემსგავსებოდა. 

ა.ყაზბეგი – „ხევისბერი გოჩა“

 თავისებურება 1. ალ.ყაზბეგის შემოქმედებით მკითხველი ეცნობა ხევის (საქართველოს ერთ–ერთი კუთხის) მცხოვრებთა სამყაროს.  თავისებურია ის ტრადიციები, ადათ–წესები, სხვადასხვა საკულტო დღესასწაულთან დაკავშირებული ქმედებები, რომელთაც მოხევეები აღასრულებენ. ასეთი ჩვეულება კი მრავლადაა აღწერილი მოთხრობაში „ხევისბერი გოჩა“:

პრობლემა. თუკი არ იქნება სათანადოდ განმარტებული თითოეული ადათ–წესის, ჩვეულების თუ ქმედების უკან რა დგას, რას ეფუძნება თითოეული მათგანი და რას გამოხატავს, მოსწავლისთვის გაუგებარი იქნება, რატომ მოხდა ის, რაც მოხდა.                                         ამ ჩვეულებებს ეფუძნება მოხევეების ზნეობრივი პრინციპები, ამ ადათ–წესებში იკვეთება მათი ცხოვრების ძირითადი პოსტულატები. 

აქტივობა. იმისათვის, რომ მოსწავლეებისთვის უფრო გასაგები გახდეს, რა კავშირია ადათ–წესებსა და მოხევეთა ზნეობრივ პრინციპებს შორის, გამოვიყენებ შემდეგ აქტივობას.  ფორმატზე დავიტან სამგრაფიან დიაგრამას.

"ხევისბერი გოჩა" – ტრადიციები და ადათ–წესები

       „ხევისბერი გოჩას“ შესწავლისას მნიშვნელოვანია იმ ტრადიციებისა და ადათ–წესების  განმარტება, რომელიც ასე მრავლადაა აღწერილი მწერლის მიერ.  მოხევეების ჩვეულებები,  ტრადიციები მათ ზნეობრივ პრინციპებს ეყრდნობა, მათი ცხოვრების სტილის გამომხატველია. ამდენად ამაზე ყურადღების შეჩერება ერთ–ერთი საკვანძო საკითხია „ხევისბერი გოჩას“ შესწავლისას.

•  დროშებისა და ხატების გამოსვენების რიტუალი – დროშები და ხატები მოხევეთათვის  სიწმინდეებია, მათ წინაშე ნათქვამი თითოეული სიტყვა არის ფიცი, „დროშის თავის შეხება“ შეუძლიათ მხოლოდ ორკვირიანი მარხვით განწმენდილ ხევისბერსა და თანაშემწეებს. ამიტომ გაიყინა თემი, როდესაც მოთხრობის ბოლოს ონისემ გოჩას საუბარი შეაწყვეტინა და დროშის ტარს შეეხო. ამით ალ.ყაზბეგმა  ვითარება დაძაბა და მღელვარება შემოიტანა.

• უფროს–უმცროსობის ტრადიაცია –  უფროსის მიმართ პატივისცემა, მისი

ვაჟა-ფშაველა-„ალუდა ქეთელაური“

 თავისებურება 1.  ვაჟა-ფშაველას პოემების შესწავლისას მოსწავლეებს ძირითად დაბრკოლებას უქმნის ტექსტის ენა. კუთხური მეტყველება,  დიალექტური  ფორმები შინაარსის სრულყოფილად გააზრებას აფერხებს.   მიუხედავად იმისა, რომ ამჯერად კონკრეტულად „ალუდა ქეთელაურზე“ ვსაუბრობთ, ეს თავისებურება ვაჟა-ფშაველას სხვა პოემების  შესწავლის დროსაც იჩენს თავს.

პრობლემა - კუთხური მეტყველება, დიალექტური ფორმები მოსწავლეს შინაარსის სრულყოფილად გააზრებაში უშლის ხელს.   ის, რაც მოსწავლეს აფერხებს ამ შემთხვევაში, ლექსიკის გასამდიდრებლად უნდა გამოვიყენოთ.

აქტივობა- დიალექტიზმები უნდა განვუმარტოთ,   ვისარგებლოთ ლექსიკონით. თითოეული ფორმის განმარტების შემდეგ , შეგვიძლია, გამოგამოვიყენოთ აქტივობა პირობითი სათაურით  „სიტყვების ყუთი“/“სიტყვების გუდა“. წინასწარ მოვამზადოთ

ნ.ბარათაშვილი – „ბედი ქართლისა“

          ნ.ბარათაშვილის პოემა „ბედი ქართლისა“ ისტორიულ მოვლენას ასახავს და გადმოგვცემს. თავად პოემა ერთგვარი გასაღებია ავტორის მსოფლმხედველობის გასაცნობად და ამოსახსნელად. პოემის დიალოგური ფორმა, რიტმისა და ინტონაციის ცვალებადობა პოემის შესწავლის პროცესს კიდევ უფრო საინტერესოს ხდის. 

    თავისებურება 1 – პოემაში ისტორიული ფაქტები არათანმიმდევრულადაა დალაგებული. „ბედი ქართლისაში“ კრწანისის ბრძოლაა აღწერილი. პოემის მიხედვით, სწორედ ამ საბედისწერო ბრძოლის შემდეგ გადაწყვიტა ერეკლე მეფემ რუსეთთან კავშირის დამყარება, რასაც ეწინააღმდეგება სოლომონ მსაჯული. პოემის სიუჟეტი მათი დიალოგის სახით ვითარდება. სინამდვილეში, აღა–მაჰმად–ხანის შემოსევა , კრწანისის ბრძოლაში ქართველთა დამარცხება და აღა–მაჰმად–ხანის მიერ თბილისის გადაწვა 1795 წელს მოხდა. ამ დროისთვის კი რუსეთთან კავშირი უკვე დამყარებული იყო.მეფე ერეკლე მეორემ ამ ბრძოლამდე 12 წლით ადრე, 1783 წელს გააფორმა რუსეთთან ხელშეკრულება, რომელიც „გეორგიევსკის ტრაქტატის“ სახელითაა ცნობილი.

   პრობლემა: სწორედ ამ თავისებურებამ, ისტორიული ფაქტების არათანმიმდევრულად

ილია ჭავჭავაძე – "მგზავრის წერილები"

ილია ჭავჭავაძის "მგზავრის წერილების" შესწავლისას მოსწავლემ, გარდა იმისა, რომ კარგად უნდა აითვისოს შინაარსი, ასევე თავი უნდა  მოუყაროს  იმ პრობლემებს, რომლებიც ნაწარმოებშია წარმოჩენილი. ამაში კი მეგზურად და გზამკვლევად მასწავლებელი უნდა მოევლინოს.
თავისებურება 1 – "მგზავრის წერილების" თავისებურებას ნაწარმოების ფორმა და ხასიათი განაპირობებს. "მგზავრის წერილები" ერთი კონკრეტული ნაწარმოები კი არა, ეროვნულ–განმათავისუფლებელი პროგრამაა, ერთგვარი გეგმაა სამოქმედო. სწორედ ეს ხასიათი განაპირობებს იმ თავისებურებას, რომელიც კარგად უნდა გავშალოთ და გავაანალიზოთ მოსწავლეებთან ერთად. გთავაზობთ ჩამონათვალს საკითხებისა, რომელიც უნდა გავიაროთ "მგზავრის წერილების შესწავლისას". აქვე შემოგთავაზებთ აქტივობას, რომელიც ამ შემთხვევაში გამოგვადგება. აქტივობა: ალბათ, გვახსოვს, როგორ გვასწავლეს თავად ჩვენ სკოლაში ეს ნაწარმოები. პირადად ჩემს შემთხვევაში მოხდა ასე: გავიარეთ "მგზავრის წერილები", დავწერეთ შინაარსი და მხოლოდ ამის შემდეგ მოგვცეს სააანალიზო თემა: "მგზავრის წერილების" განხილვა. ამით შემოიფარგლა ჩვენი, როგორც მოსწავლეების, შეხება ამ ნაწარმოებთან.

ვფიქრობ, რომ უფრო ეფექტური და საინტერესოა ის , რომ

" შუშანიკის წამება "

„შუშანიკის წამების“  შესწავლისას, სასურველია, თუ გავითვალისწინებთ და ვისაუბრებთ შემდეგ საკითხებზე. (გთავაზობთ საკითხთა ჩამონათვალს,რომელსაც ყურადღება უნდა მივაქციოთ):

1. შესავალი–  ჟანრის შესახებ–  ძველი ქართული მწერლობის ერთ–ერთი ძირითადი დარგია ჰაგიოგრაფია. (ანუ სასულიერო პროზა) . ჰაგიოგრაფია ბერძნული წარმოშობის სიტყვაა და სიტყვასიტყვით ნიშნავს წმინდანთა, ანუ ქრისტიანობისთვის თავდადებულ პირთა, წამების ან ცხოვრების აღწერას. (ჰაგიოს– წმინდა , გრაფოს– ვწერ).

ჰაგიოგრაფიული ნაწარმოებები იქმნებოდა იმიტომ, რომ ტექსტები ეკლესიაში წაკითხულიყო ღვთისმსახურების დროს, რათა მრევლისთვის განემტკიცებინათ რწმენა და ეჩვენებინათ, რომ ჩვეულებრივ მოკვდავებსაც შეუძლიათ ქრისტეს გზის გამეორება.

ქართული სასულიერო მწერლობა მდიდარია როგორც ნათარგმნი, ისე ორიგინალური ჰაგიოგრაფიის ნიმუშებით.  ჩვენამდე მოღწეულ პირველ ქართულ ჰაგიოგრაფიულ თხზულებად ითვლება  იაკობ ხუცესის "შუშანიკის წამება".  

2. ნაწარმოების ისტორია–  იაკობ ხუცესის  "შუშანიკის წამება" დღემდე მოღწეული უძველესი ქართული ლიტერატურული ძეგლია. იგულისხმება, რომ მანამდე უეჭველად არსებობდა სხვა თხზულებები , რომლებმაც საფუძველი მოუმზადეს ამ ნაწარმოებს.  "შუშანიკის წამებით" იწყება 1500 წლოვანი ქართული მწერლობის შესწავლა.

საინტერესო პროექტის შესახებ

ეს ინფორმაცია საინტერესო იქნება  მათთვის, ვინც  ქართული ენისა და ლიტერატურის სასერტიფიკაციო გამოცდის ჩაბარებას  აპირებს წელს.
   ძალიან კარგად ვიცი, რომ მთელი წლის მანძილზე, როგორც არ უნდა დაგეგმო ან გადაგეგმო,  სასერტიფიკაციო მასალების გასამეორებლად დროს ვერ ნახულობთ.                        
            ჩემს ბლოგს თქვენთან აქვს შემოთავაზება:
   მაშინ, როცა გამოცდებამდე დარჩენილი იქნება 40 დღე,

•  დავიწყოთ ერთად გამეორება!  
• მოვუყაროთ თავი მასალას და გავუზიაროთ ერთმანეთს გამოცდილება. 
• კიდევ ერთხელ გადავავლოთ თვალი 40 მნიშვნელოვან თემას!

   აქტიურად ვემზადები პროექტის ასამუშავებლად და ვითვლი დღეებს. ეს იქნება  სასერტიფიკაციო გამოცდების ერთობლივად მომზადების მეორე ეტაპი (შარშან, მოგეხსენებათ, ჩვენ ერთად წარმატებით ჩავაბარეთ ზოგადი უნარების გამოცდა). შემოგვიერთდით, ნუ დაიშურებთ კომენტარებს, თქვენი გამოცდილება და მოსაზრება მნიშვნელოვანია.

   პირველი თემა დაიდება 27 მაისს.
ბოლო თემა – 5 ივლისს.
 6 ივლისის  საღამოს  შევაჯამოთ შედეგები ერთად !
წარმატებებს გისურვებთ და ველი თქვენს  წინადადებებს: კონკრეტულად რომელი თემაა თქვენთვის უფრო მეტად საინტერესო?

ვაჟა–ფშაველა ეპისტოლარული მემკვიდრეობა

ვაჟა–ფშაველას ეპისტოლარული მემკვიდრეობა

I სერიის მწკრივები

   §1. I სერიის მწკრივები.  პირველი სერია ორ ქვესერიად ანუ წრედ იყოფა : აწმყოსა და მყოფადის წრეებად.

§2. აწმყოს წრე.

აწმყო

კითხვა –რას ვშვრები? რას შვრები? რას შვრება?                                                                          

დრო– ახლანდელი, შესაძლოა, სულ დაცლილი იყოს დროის გაგებისგან (მაგალითად, დედამიწა მზის გარშემო ბრუნავს).                                                                                                               

კილო– თხრობითი, ნუ ნაწილაკის დართვისას უკუთქმითი ბრძანებითი (ნუ წერ!)                   

მწკრივის ნიშანი – გარდამავალ ზმნას არ აქვს ნიშანი (ვაშენებ), გარდაუვალ ზმნას აქვს ნიშანი –ი  I და  II პირში (ვზრდი, ზრდი), III პირს დაკარგული აქვს პირის ნიშნის –ა–ს გამო. 

უწყვეტელი

კითხვა –რას ვშვრებოდი? რას შვრებოდი? რას შვრებოდა?

ობიექტური პირის ნიშნები

1.      ზოგადი მიმოხილვა.

     ობიექტური პირის ნიშები პრეფიქსებია. I  და  II პირში პირდაპირსა და ირიბს ერთი და იგივე ნიშანი მოუდის, ხოლო III პირში  განსხვავებული ვითარებაა: ნიშანი აქვს ირიბობიექტურ პირს, პირდაპირობიექტურ პირს ნიშანი არ აქვს!!! 

2.      ობიექტური პირის ნიშნები.

Ø            I ობიექტური პირის ნიშანია მხოლობით რიცხვში მხოლოდ მ– პრეფიქსი, მრავლობითში კი პირისა და რიცხვის ნიშანია გვ– პრეფიქსი. (ის მე მ–ხატავს, ის ჩვენ  გვ–ხატავს)

II ობიექტური პირის ნიშანი მხოლობით რიცხვში არის გ– პრეფიქსი, ხოლო მრავლობით რიცხვში

სუბიექტური პირის ნიშნები

1.      პირის ნიშნის რაობა.

       ზმნის პირი გამოიხატება სპეციალური ნიშნით– პირის ნიშნით, რომლის ფუნქციაა, განასხვაოს ერთი პირი მეორისგან.

 მე   ვ–წერ                 ჩვენ    ვ–წერ–თ              

შენ      წერ                 თქვენ       წერ–თ

ის        წერ–ს            ისინი        წერ–ენ

გამოყოფილი პირის ნიშნები განასხვავებენ ერთმანეთისგან პირებს.

2.    

                 სუბიექტური პირის ნიშნები.

   I და II პირში სუბიექტის ნიშნები პრეფიქსებია, ხოლო  III პირში – სუფიქსები.

Ø  I სუბიექტური პირის ნიშანია მხოლობით რიცხვში მხოლოდ ვ– პრეფიქსი, მრავლობითში კი ვ–თ პრეფიქს–სუფიქსი.

 მე     ვ–კითხულობ

ჩვენ ვ–კითხულობ–თ

II სუბიექტური პირის ნიშანი.  ძველ ქართულში              II სუბიექტური პირის ნიშნების